ΑΓΙΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΙΣΑΡΕΙΑ
Πιστή, η ημισκλαβωμένη Ελληνική Κύπρος, τηρεί τα Ελληνοχριστιανικά Πρωτοχρονιάτικα ήθη και έθιμα.
Επιμέλεια αναμετάδοσης ενδεικτικών αποσπασμάτων, με πρόσθετα σχόλια και πληροφορίες από Α. Αντωνά.
«ΑΓΑΠΗΜΕΝΗ ΚΥΠΡΟΣ ΜΑΣ, ΚΑΝΕ ΕΥΤΖΙΗ ΕΤΟΥΤΗΝ ΤΗΝ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ, ΣΤΟΝ ΑΗ ΒΑΣΙΛΗ ΜΑΣ, ΕΙΡΗΝΗ ΝΑ ΣΟΥ ΔΩΣΕΙ, ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΥΣ, ΤΖΙΑΙ ΤΗΝ ΜΑΥΡΟΓΕΡΗΜΗ ΠΑΝΔΗΜΙΑ, ΠΟΛΥ ΣΥΝΤΟΜΑ ΝΑ ΔΙΩΞΕΙ, ΝΑ ΑΠΟΣΕΙΣΕΙ ΤΖΙΑΙ ΤΟ ΝΗΣΙ ΜΑΣ ΤΖΙΑΙ ΟΥΛΛΟΣ Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ΤΖΙΑΙ ΛΕΥΤΕΡΑ ΝΑ ΖΗΣΕΙ.»
Κάλαντα Πρωτοχρονιάς
Άγιε Βασίλη, Κάτσε να φας κάτσε να πιεις/ κάτσε τον πόνο σου να πεις/ κάτσε να τραγουδήσεις/ και να μας καλοκαρδίσεις/ Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά/ ψηλή μου δεντρολιβανιά/ (κι αρχή) κι αρχή καλός μας χρόνος/ (Εκκλησιά) Εκκλησιά με τ’ άγιο θρόνο/ Αρχή που βγήκε ο Χριστός/ Άγιος και πνευματικός
(στη γη) στη γη να περπατήσει/ και να μας) και να μας καλοκαρδίσει/ Άγιος Βασίλης έρχεται
κι όλους μας καταδέχεται/ (από) από την Καισαρεία/ (συ σ’ αρχό) συ σ’ αρχόντισσα κυρία/ Βαστά εικόνα και χαρτί/ ζαχαροκάντιο, ζυμωτή/ (χαρτί) χαρτί και καλαμάρι/ (δες κι εμέ) δες κι εμέ το παλληκάρι/ Το καλαμάρι έγραφε/ τη μοίρα μου την έλεγε/ (και το) και το χαρτί ομίλει/ (άσπρε μου) άσπρε μου Άγιο Βασίλη/ Του χρόνου μας αρχή καλή/ και ο Χριστός μας οδηγεί/ κακία να αρνηθούμε
μ’ αρετές να στολιστούμε
Ενδεικτικά και αποσπασματικά.
ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ. Την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς η Κυπριακή οικογένεια στρώνει το τραπέζι που «θα φιλοξενήσει» τον Αϊ-Βασίλη. Πάνω στο τραπέζι οι νοικοκυρές τοποθετούν τη βασιλόπιτα, κόλλυβα, ένα αναμμένο κερί, ένα ποτήρι κρασί και το πορτοφόλι του πατέρα για να έρθει ο Άγιος να φάει, να πιει και να τα ευλογήσει. Ένα άλλο έθιμο που σώζεται μέχρι τις μέρες μας και που σχετίζεται με την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς είναι το έθιμο της ελιάς. Όλη η οικογένεια μαζεύεται γύρω από το τζάκι και μικροί μεγάλοι ρίχνουν φύλλα χλωρής ελιάς στη φωτιά για να μαντέψουν αν κάποια πρόσωπα τους αγαπούν. Την ώρα που ρίχνουν την ελιά στα κάρβουνα λένε τα παρακάτω λόγια: «Άη Βασίλη βασιλιά, που περπατάς τζ’αί καλαντάς, δείξε τζ’αί φανέρωσε αν μ' αγαπά ο (η) τάδε» ή Άη Βασίλη βασιλιά, τζιαι πρωτολουτουρκίτη, επήες πέρα των περών τζ' ηύρες την τύχην, των τυχών, ήυρε τζι' εμέν την τύχην μου, τζιαι πέτης πως την σσαιρετώ, τζιαι νάρτει πόψε να την δω, δείξε τζιαι φενέρωσε
για τούτην την δουλιάν, αν μ΄αγαπά (ο...η...)
Αν το φύλλο της ελιάς πεταχτεί με κρότο,σημαίνει πως τους αγαπά το πρόσωπο που έβαλαν στο μυαλό τους. Αν δεν ακουστεί κανένας κρότος και η ελιά καεί, τότε συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ. Μόλις τελειώσει η πρωτοχρονιάτικη λειτουργία, η οικογένεια επιστρέφουν στο σπίτι, όπου κόβουν την πατροπαράδοτη βασιλόπιτα. Το πρώτο κομμάτι το προσφέρουν στο Χριστό, το δεύτερο στους φτωχούς ανθρώπους, το τρίτο στο νοικοκύρη και τα υπόλοιπα μοιράζονται σε όλα τα μέλη της οικογένειας. Όποιος βρει το κρυμμένο νόμισμα θα είναι τυχερός όλη τη χρονιά. ΦΩΤΑ. Την ημέρα των Φώτων όλος ο κόσμος πηγαίνει στην εκκλησία για να παρακολουθήσει τη Βάπτιση του Χριστού. Στην εκκλησία ο κόσμος πίνει από το αγιασμένο νερό, το δρόσο. Την ίδια μέρα σε όλες τις παραλιακές πόλεις ο ιερέας ρίχνει μέσα στη θάλασσα το σταυρό για να αγιαστούν τα νερά και οι πιο καλοί κολυμβητές βουτούν στα κρύα νεράγια να τον πάρουν. Την ημέρα των Φώτων τα παιδιά γυρίζουν στις γειτονιές και στους συγγενείς τους και τους λένε ένα τραγούδι με σκοπό να πάρουν χρήματα: «Καλημέρα και τα Φώτα και την Πουλουστρίνα πρώτα» Το γλύκισμα της ημέρας των Φώτων, που ετοιμάζουν οι νοικοκυρές είναι τα ξεροτήγανα (τύπος λουκουμάδων). Κατά το έθιμο, τα παιδιά όχι μόνο τρώνε, αλλά το περίσσευμα το ρίχνουν και στη στέγη του σπιτιού ξεροτήγανα μαζί με κομματάκια λουκάνικου για να τα φάνε οι καλικάντζαροι και να φύγουν. Την ίδια ώρα, τραγουδούν το ακόλουθο ποίημα: «Τιτσίν τιτσίν λουκάνικο. Μασιαίρι μαυρομάνικο, κομμάτι ξεροτήανο, να φάτε τζιαι να φύετε»
Για τα Φώτα ο λαός πιστεύει, πως είναι η μέρα που φεύγουν οριστικά οι καλικάντζαροι, γιατί φοβούνται την αγιαστούρα του παπά. Ο τρόμος τους αρχίζει από την Παραμονή των Φώτων που γίνεται ο μικρός αγιασμός των παπάδων. Γι αυτό και το έθιμο του λαού λέει: «Στις πέντε του Γενάρη. Φεύγουν οι καλικαντζάροι» Αλλά ο μεγάλος τους τρόμος είναι τα Φώτα. Εκείνα τους διώχνουν ολότελα. Φεύγουν τότε λέγοντας: «Φεύγετε να φεύγουμε. κι έφτασε ο τουρλόπαπας, με την αγιαστούρα του και με τη βρεχτούρα του…»
Επίσης κατά τον εσπερινό της Πρωτοχρονιάς τοποθετούν κυρίως πάνω στις πόρτες κλαδιά ή στεφάνια από ελιά (Μαραθάσα, Τηλλυρία). Στον Άγιο Δημήτριο της Μαραθάσας οι κοπέλες κυρίως τρέχουν πολύ πρωί να πάνε στη βρύση για να πάρουνε όπως λένε τα κάλλη τους, δηλ. χρυσαφικά. Θα τα πάρει όποια πάει πρώτη να γεμίσει τη στάμνα της που έχει στο στόμιό της θυμάρι και κλαδί ελιάς. Ρίχνει στη γούρνα της βρύσης σιτάρι, κρεμά ένα κλαδί ελιάς πάνω στη βρύση και γεμίζει τη στάμνα της με νερό λέγοντας: Καλημέρα βρύση, δός μου που τα κάλλη σου, να σου δώκω που τα δικά μου. Σ’ όλη την Κύπρο, αλλά περισσότερο στην περιοχή της κατεχόμενης σήμερα Αγίας Καρπασίας, προσέχουν πολύ το ποδαρικόν, δηλ. ποιος θα μπει πρώτος στο σπίτι κατά την Πρωτοχρονιά. Χάμω στην εξώθυρα του σπιτιού υπάρχει πέτρα αλλά κυρίως μια σκιλλοκρεμμύδα (αβρόσσ’ιλλα). Όποιος μπει πρώτος, πρέπει να μπει με το δεξί του πόδι, ρίχνει πρώτα μέσα στο σπίτι την πέτρα και ύστερα τη σκιλλοκρεμμύδα. Κατόπιν κάμνει το σημείο του σταυρού και λέγει έλα δύναμίς σου Θεέ μου τζ’ αι να’ γ’ καλός ο χρόνος τζ’αι να τρέσ’ει πόσσω σας το μέλιν τζ’αι το γάλαν. Ο νοικοκύρης του δίδει μέλι ή γλυκό να φάει και πουλουστρίναν, δηλ. νόμισμα (το οποίο του έδωσε προηγουμένως και έριξε μέσα στο σπίτι). Την σκιλλοκρεμμύδα την αφήνουν να κρέμεται συνήθως πάνω στο δοκάρι ή την πόρτα του σπιτιού μέχρι τον άλλο χρόνο. Σε πολλά χωριά κατά την προηγούμενη νύκτα της Πρωτοχρονιάς τοποθετούνται πάνω στο τραπέζι κόλλυβα, κρασί, κτενιά (τσατσάρα) για να κτενίσει τα γένεια του ο Άης Βασίλης, ένα κλαδί ελιάς (Ανώγυρα) και το πουγγί του οικοδεσπότη, γιατί πιστεύεται ότι θα έλθει ο άγιος Βασίλειος να φάει και να τα ευλογήσει. Επίσης συνήθως κατά τη νύκτα αυτή τοποθετούνται μέσα σ’ ένα πιατο διάφοροι δημητριακοί καρποί (που λέγονται Βασίλης) και τους ραντίζουν τακτικά μέχρις ότου βλαστήσουν. Κατά τη γιορτή του αγίου Αντωνίου (στις 17 Ιανουαρίου) οι καρποί αυτοί φυτεύονται στα χωράφια όπου υπάρχουν φυτεμένοι κι άλλοι δημητριακοί καρποί. Στο Γουδί της Πάφου κατά την ίδια μέρα ραντίζονται τα σπαρτά με αγιασμό των Φώτων.
Τα Άγια Θεοφάνεια ή τα Φώτα!
Η γιορτή είναι γνωστή στο λαό σαν γιορτή των Φώτων, επειδή σε παλαιότερους χρόνους κατά τη μέρα αυτή βάφτιζαν τα τέκνα τους κι έτσι φωτίζονταν. Κατά την παραμονή των Φώτων, δηλ. κατά τα λεγόμενα Κάλαντα, τελείται στην εκκλησία η ακολουθία του Μεγάλου Αγιασμού, δηλ. ο αγιασμός των νερών. Σε μερικά χωριά της Κύπρου (Πάφος κ.α.) μεταφέρονται στην εκκλησία για να βαπτιστούν στο αγιασμένο νερό διάφορα φρούτα όπως εσπεριδοειδή, ρόδια, καρπούζια και σταφύλια, φυλαγμένα από πριν, αμύγδαλα κλπ.). Επίσης κάθε οικογένεια φροντίζει να βαφτίζει μερικά κεριά, που τα φυλάσσουν και τα ανάβουν σε περίπτωση θύελλας ή σε περίπτωση που μια έγκυος δυσκολεύεται να γεννήσει. Μετά το τέλος της λειτουργίας του Μεγάλου Αγιασμού οι ιερείς περιέρχονται τα σπίτια και καλαντίζουν, δηλ. ραντίζουν με αγιασμένο νερό όλα τα δωμάτια του σπιτιού και τους ενοίκους, ενώ ταυτόχρονα ψάλλουν το εν Ιορδάνη βαπτιζομένου σου Κύριε. Το ράντισμα τούτο πιστεύεται ότι έχει τη δύναμη να διώξει τους Καλικάντζαρους, δηλ. τα δαιμόνια που πιστεύεται ότι συχνάζουν καθόλα τα δωδεκάμερα και ενοχλούν τους ανθρώπους. Πιστεύεται ότι αυτοί διαμένουν στους μύλους ή τα σταυροδρόμια και πίνουν από ποτήρια που είναι τα νύχια των γαϊδουριών ή των χοίρων, εξαφανίζονται δε όταν κάμει κανένας το σημείο του σταυρού.
Κάθε οικογένεια προσφέρει στον ιερέα που καλαντίζει, κουλούρια, γλυκό, ποτό, ξεροτήανα (Σολιά), κόλλυβα (Λαγουδερά), λουκάνικα (Πάφος), πωρικά (αμύγδαλα, καρύδια κλπ.) (Μαραθάσα) και νομίσματα που παλαιότερα αποτελούσαν την χρονιάτικη πληρωμή του που γινόταν από την κοινότητα. Στο Γουδί της Πάφου έχουν στρωμένο τραπέζι (αυτή τη μέρα ανοίγουν τη ζαλατίνα) και ο ιερέας πρέπει να πάρει λίγο φαγητό και λίγο κρασί. Τον ιερέα κατά κανόνα συνοδεύουν μικρά παιδιά που φέρουν το σικλίν, δοχείο δηλ. μετάλλινο που περιέχει αγιασμένο νερό, και φανάρι, αναμμένο από το καντήλι κυρίως του Χριστού. Απ’ αυτό το φως δίδουν σ’ όλες τις οικογένειες. Μ’ αυτό το φως κάμνουν και τη λεγόμενη χολλάν. Δηλ. ανάβουν κερί και το τοποθετούν κάτω από ένα υνί ή γαστρί και δημιουργείται αιθάλη (μούζη). Την παίρνουν μ’ ένα βαμβάκι και την τοποθετούν στο κοίλωμα ενός μικρού καλαμιού. Μ’ αυτή τη χολλά μαυρίζουν μ’ ένα φτερό κυρίως τα μικρά παιδιά, αλλά μαυρίζονται και γυναίκες για να κάμουν μαύρα μάτια, που εθεωρούντο ότι ήταν όμορφα, ή για να θεραπευθούν από διάφορες ασθένειες των οφθαλμών. Στο χωριό Πάνω Αρόδες (Πάφου) υπάρχει η Παναγία η Χρυσοσπηλιώτισσα (σε μια σπηλιά) και την πιο πάνω αιθάλη την παίρνουν οι γυναίκες κατά την Τρίτη της Λαμπρής (γίνεται πανηγύρι) και χολλιάζονται. Επίσης στην Πάφο (Γουδί) ανάβουν με το πιο πάνω φως δυο κεριά και τα κολλούν στα κέρατα των βοδιών αν δεν είναι αδέλφια. Αν είναι αδέλφια, τους κολλούν από ένα κερί σε κάθε κέρατο. Ακόμη ρίχνουν σ’ αυτά κατά τη νύχτα κόλλυβα και πιστεύεται ότι μιλούν και λένε μεταξύ τους: Φάε να φάμεν που τους κόπους μας. Στο χωριό Κρήτου Μαρόττου της Πάφου τα πιο πάνω κόλλυβα τα ψήνουν κατά την Πρωτοχρονιά. Μέσα σ’ αυτά ρίχνουν και το σιτάρι του λεγόμενου σταυρού. Ο σταυρός γίνεται κατά την τελευταία μέρα του θερισμού όπου γίνεται η λεγόμενη μηλιά*. Ύστερα τα ρίχνουν στα βόδια που πιστεύεται ότι μιλούν και λένε την πιο πάνω φράση. Επίσης κόλλυβα ρίχνουν σχεδόν σ’ όλη την Κύπρο κατά την Πρωτοχρονιά ή κατά τα Φώτα και στις κότες για να γεννούν αυγά. Σε μερικά χωριά τα κόλλυβα αυτά τα λένε βασιλούδια. Στο Γουδί της Πάφου με το φως των Φώτων άναβαν παλαιότερα μια μικρή φωτιά σε αλώνια, για ευλοΐαν του αλωνιού, όπως έλεγαν. Επίσης στο ίδιο χωριό άναβαν με το φως του κεριού των Φώτων ένα μεγάλο ξύλο. Διατηρούσαν τη φωτιά για σαράντα μέρες. Κατόπιν έπαιρναν μερικά καρβουνάκια από την πιο πάνω φωτιά και τα έριχναν μέσα σ' ένα δοχείο με νερό. Μ’ αυτό το νερό ράντιζαν όλο το σπίτι. Κατά τα Κάλαντα κάθε οικογένεια πρέπει να ψήσει ξεροτήανα (τηγανίτες). Ρίχνει μερικά αποφάγια πάνω στη στέγη των σπιτιών (σπάνια με λίγα λουκάνικα), για να φάνε και να φύγουν οι *Καλικάντζαροι. Τα κακά ξωτικά λένε:«Τιτσίν τιτσίν λουκάνικον μασ’ αίριν μαυρομάνικον κομμάτιν ξεροτήανον. να φάμεν τζ’αι να φύουμεν»
*Οι καλικάντζαροι είναι μαυριδεροί, τριχωτοί, με ουρά και μακριά χέρια. Ζουν στα έγκατα της γης και με ένα μεγάλο πριόνι αγωνίζονται να κόψουν τον τεράστιο ξύλινο στύλο ,που κρατά στη θέση της τη γη. Ο στύλος όμως είναι πολύ χοντρός και γι αυτό χρειάζεται μεγάλη και μακρόχρονη προσπάθεια. Τις παραμονές των Χριστουγέννων τα έχουν σχεδόν καταφέρει και το στήριγμα της γης είναι έτοιμο να κοπεί και να πέσει. Χαρούμενοι που τα κατάφεραν επιτέλους, οι καλικάντζαροι βγαίνουν επάνω τη γη για να πειράξουν τους ανθρώπους και για να μην σωριαστεί η γη στα κεφάλια τους. Οι καλικάντζαροι εξαφανίζονται τα Φώτα με τον αγιασμό των νερών.
Κατά τη γιορτή των Φώτων στις παράλιες πόλεις γίνεται η κατάδυση του Τιμίου Σταυρού. Μετά την τέλεση του αγιασμού, ενώ προηγούνται τα εξαπτέρυγα και ο Τίμιος Σταυρός και ακολουθούν οι ιερείς συνήθως με τον αρχιερέα) μεταβαίνουν στην παραλία όπου ο προΐστάμενος της τελετής ψάλλει το εν Ιορδάνη βαπτιζομένου σου Κύριε... και ρίπτει στη θάλασσα τον Τίμιο Σταυρό, δεμένο με αλυσίδα κυρίως, για να μη χαθεί. Πολλοί δύτες που αναμένουν την κατάδυση του σταυρού, αμιλλώνται ποιος θα τον βρει για να τον φέρει στον προϊστάμενο της τελετής. Αξιοσημείωτο έθιμο της μέρας αυτής είναι αυτό που γίνεται στην Πάφο κ.α. όπου μικρά παιδιά περιέρχονται τα σπίτια ζητώντας πλουμιστήραν (από το ρ. πλουμίζω = φιλοδωρώ) ή πουλουστρίναν (από το γαλλικό pour estrenne = καλή τύχη), δηλ. φιλοδώρημα συνήθως χρηματικό (παλαιότερα, ήταν διάφοροι καρποί, όπως αμύγδαλα, σταφίδες, ρόδια κλπ.), λέγοντας Καλημέρα τζ’αί τα Φώτα τζ’αί την πλουμιστήραν πρώτα. ΠΗΓΗ: ΜΕΓΑΛΗ ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ
Ο άης Βασίλης και τα πρωτοχρονιάτικα έθιμα της Κύπρου
Πλούσια είναι στην Κύπρο η λαογραφία η σχετική με τον καλό άγιο Βασίλη και πολλά είναι τα έθιμα τα σχετικά με τη γιορτή του, που συμπίπτει με τη πρώτη μέρα του χρόνου. Το μικρό κείμενο αυτό εξετάζει ακριβώς τα έθιμα αυτά, που αρκετά είναι παγκύπρια, άλλα τοπικά ή με παραλλαγές από περιοχή σε περιοχή, που άλλα επιζούν μέχρι σήμερα κι άλλα έχουν εγκαταλειφθεί.
Την παραμονή της πρωτοχρονιάς οι γυναίκες κάνουν κόλλυβα. Στο Ριζοκάρπασο (Κατεχόμενο σήμερα) προσθέτουν σ' αυτά αμυγδαλόψιχα, σπυριά ροδιού, σταφίδες και σησάμι και τα λένε «βασιλούθκια». Πάνω σ' αυτά τοποθετούν τη βασιλόπιττα με ένα κερί αναμμένο. Η τελευταία ζυμώνεται την παραμονή των Χριστουγέννων μαζί με τ' άλλα Χριστόψωμα (γεννόπιττες). Η βασιλόπιττα είναι ένα μεγάλο ψωμί με σησάμι (ή χωρίς) κι ένα ζυμαρένιο σταυρό, μέσα της δε περιέχει ένα νόμισμα. Στο Ριζοκάρπασο ζύμωναν κι ένα ανθρωπόμορφο ψωμί που 'λεγαν «Βασίλη» και το κρεμούσαν με κόκκινη κορδέλα από την «καρελιά» (αλλού «ταπατζιά» και το φύλαγαν μέχρι την επόμενη χρονιά.
Τα πιο πάνω κόλλυβα είναι μέρος του δείπνου που ετοίμαζαν οι γυναίκες την παραμονή της πρωτοχρονιάς για τον άη Βασίλη. Σε μερικές περιοχές (Ανώγυρα Λεμεσού κ.α) τοποθετούν και κλωνάρια ελιάς κι ένα δοχείο με κρασί. Ακόμη συνηθιζόταν να τοποθετούν κοντά στο δείπνο και το πορτοφόλι του νοικοκύρη και μια «χτενιά» (τσατσάρα). Στη Κυθρέα η βασιλόπιττα ετοποθετείτο σ' ένα κόσκινο στο σέντε (χώρος φύλαξης των δημητριακών) του σπιτιού. Κοντά της τοποθετούσαν κι ένα καντήλι που άναβε όλη νύκτα.
Ο άης Βασίλης, που πιστεύεται ότι θα επισκεφτεί το σπίτι, θα δοκιμάσει το δείπνο που του ετοίμασαν, θα χτενίσει τα γένια του και θα ευλογίσει τα αγαθά του σπιτιού. Λίγα κόλλυβα ρίχνονται στις φάτνες των βοδιών (παλαιότερα μαζί με φύλλα ελιάς), τα δε βόδια πιστεύεται πως τότε μιλούν και λένε: Φάτε να φάμεν τζι' ένι που τους κόπους μας(υπάρχουν μικρές παραλλαγές της φράσης αυτής). Στο Ριζοκάρπασο ρίχνουν λίγα κόλλυβα και στις στέγες των σπιτιών. Στην Πιτσιλιά βράζουν τα κόλλυβα κατά τα Κάλαντα των Φώτων.
Σε μερικά χωριά (ιδίως της Πάφου, όπως Γουδί κ.ά.) συνηθίζεται να ρίχνουν λίγο σιτάρι πάνω στο θυμάρι της στάμνας του νερού, την παραμονή. Με την υγρασία του νερού το σιτάρι βλαστά και λέγεται «Βασίλης» (σ' άλλες περιοχές Βασίλης λέγεται η Βασιλόπιττα). Στο Άγιο Δημήτριο Μαραθάσας το πρωί της Πρωτοχρονιάς συναγωνίζονται οι γυναίκες ποια θα πρωτοπάει στη βρύση με τη στάμνα της για να πάρει τα «κάλλη της βρύσης». Ρίχνουν πρώτα λίγο σιτάρι στη γούρνα και λίγο πάνω στο θυμάρι της στάμνας, που φέρει και ένα κλωνάρι ελιάς. Μετά νίβονται και λένε: Καλημέρα βρύση, δος μου που τα κάλλη σου, να σου δώσω που τα δικά μου.
Σ' άλλες περιοχές φυτεύονται σιτάρι, κριθάρι, φακές κ.ά. σε πιάτο που περιέχει βρεγμένο με νερό βαμβάκι. Υπάρχει μαρτυρία ότι παλιότερα τοποθετούσαν σιτάρι σε καλάθι ή κοφίνι με κλαδιά ελιάς και το έβρεχαν καθημερινά ώστε να βγάζει ρίζες που λέγονταν «τ' άσπρα γένια του άη Βασίλη». Το φυτρωμένο σιτάρι στο πιάτο τοποθετείται μαζί με το δείπνο για να το ευλογήσει ο Άγιος κι αυτό. Την εικονική αυτή σπορά μερικοί την κάνουν γύρω στα Χριστούγεννα, άλλοι την Πρωτοχρονιά κι άλλοι του αγίου Σπυρίδωνα (12 Δεκεμβρίου). Του Αγίου Αντωνίου (17 Ιανουαρίου) οι βλαστημένοι σπόροι μεταφυτεύονται την ημέρα των Καλάντων, ενώ ραντίζονται ταυτόχρονα με αγιασμό, ενώ ο ιδιοκτήτης του αγρού, μαζί με όλους τους παρευρισκόμενους ψάλλει το εν Ιορδάνη βαπτιζομένου Σου Κύριε... Από την ανάπτυξη των σπόρων αυτών οι γεωργοί βγάζουν συμπεράσματα για τη βλάστηση και τη παραγωγή της χρονιάς.
Επίσης άλλες εκδοχή για τα σχετικά έθιμα …
Αν το φύλλο της ελιάς, στο τζάκι, αφού θερμανθεί, ανατραφεί με κρότο, τούτο είναι ένδειξη αγάπης εκείνου που ονομάστηκε προς το πρόσωπο που έριξε το φύλλο, ειδάλλως αγάπη δεν υπάρχει. Λίγα από τα κλωνάρια αυτά της ελιάς (που κόβονται μόλις ακουστεί η καμπάνα του εσπερινού) αναρτώνται σ΄ορισμένες περιοχές (Πάφος, Τηλλυρία, Μαραθάσα, Σολιά) στις πόρτες και τα παράθυρα των σπιτιών. Το ίδιο έθιμο είχαν κι οι Βυζαντινοί καθώς και οι Πόντιοι. Στη Πάφο κ.ά. κλωνάρια ελιάς τοποθετούνται πάνω στα χοιρινά κρέατα για να μην ουρήσουν εκεί οι Καλικάντζαροι.
Επειδή υπάρχει υπάρχει η λαϊκή αντίληψη ότι όπως θα περάσει η μέρα της πρωτοχρονιάς θα περάσει κι ολόκληρος ο χρόνος, οι Κύπριοι προσέχουν τη μέρα αυτή. Αν και είναι αργία, δουλεύουν λίγο για να 'χουν δουλειά ολόκληρο τον χρόνο. Δεν δανείζουν χρήματα τη μέρα αυτή, απεναντίας προσπαθούν να πάρουν. Οι άνδρες που παίζουν χαρτιά στα καφενεία προσπαθούν πολύ να κερδίσουν, κλπ.
Σχετικό με την πιο πάνω αντίληψη είναι και το ποδαρικό. Αυτός που πρώτος θα μπει στο σπίτι πρέπει να μπει με το δεξί πόδι (για να 'ρχονται όλα δεξιά) και να ' ναι και τυχερός. Σε μερικές περιοχές χτυπούσαν τα μεσάνυχτα οι καμπάνες, σημαίνοντας την άφιξη του νέου χρόνου. Ένα παιδί που εθεωρείτο τυχερό έκανε το ποδαρικό στα σπίτια, των οποίων οι ένοικοι το φίλευαν με γλυκό ή χρήματα, την «πουλουστρίνα». Στο Ριζοκάρπασο οι πόρτες παρέμεναν κλειστές κατά το υπόλοιπο της μέρας, για να μην μπει στο σπίτι κάποιος κακότυχος και φέρει την κακοτυχία.
Ένας τρόπος να βρεθεί ο τυχερός της χρονιάς είναι το κόψιμο της βασιλόπιττας, που την κόβει σε κομμάτια ο αρχηγός της οικογένειας και τα μοιράζει στους παρευρισκόμενους. Τυχερός είναι εκείνος που θα βρει το νόμισμα στο κομμάτι του. Υπάρχουν διάφορες παραλλαγές του τρόπου που διανέμονται τα κομμάτια. της βασιλόπιττας. Συνήθως κόβεται πρώτα το κομμάτι του Χριστού, ύστερα εκείνο της Παναγίας, κι ακολουθούν εκείνα του άη Βασίλη, του φτωχού, του σπιτιού, του νοικοκύρη, της νοικοκυράς και των παιδιών, αρχίζοντας από το μεγαλύτερο. Άλλοι κόβουν κομμάτια για συγγενείς που απουσιάζουν. Στην Πιτσιλιά η βασιλόπιττα κόβεται τα Κάλαντα.
Σε μερικά μέρη πιστεύουν πως όποιος φταρνιστεί κατά την πρωτοχρονιά θα ζήσει και την επόμενη χρονιά. Στο Ριζοκάρπασο πάλι, συνήθιζαν να κρεμάζουν στα δοκάρια του σπιτιού ή της μάντρας μια «αβρόσσιλλα» (σκιλλοκρεμμύδα) και την άφηναν εκεί όλο το χρόνο. Πολλές φορές ξαναβλάσταινε κι έβγαζε φρέσκα φύλλα, συμβόλιζε δε τη θαλερότητα του σπιτιού.
Στην Κώμα του Γιαλού και στη Κώμη Κεπήρ ( Κατεχόμενα) συνήθιζαν να μαζεύουν διπλούς βολβούς σκιλλοκρεμμύδας και τους ρίχνουν την πρωτοχρονιά στις μάντρες για να γεννήσουν οι προβατίνες δίδυμα.
Αν έμπαινε στο σπίτι στο σπίτι σκύλος την πρωτοχρονιά, νομιζόταν κακός οιωνός. Αν έμπαινε βόδι, το αντίθετο.
Σε μερικά χωριά συνήθιζαν να παίρνουν την πρωτοχρονιά κόλλυβα στα νεκροταφεία κι ο παπάς μνημόνευε τους νεκρούς.
Υπάρχουν τέλος, και πρωτοχρονιάτικα Κάλαντα που εισήλθαν στην κυπριακή ύπαιθρο από τις πόλεις, κυρίως μέσω των ιερέων, των δασκάλων και της χειρόγραφης παράδοσης. Τα Κάλαντα συνηθίζεται να τα τραγουδούν, με τη συνοδεία οργάνων και κυρίως βιολιού πολλές φορές, από σπίτι σε σπίτι. Οι ένοικοι του σπιτιού φιλεύουν εκείνους που τραγουδούν τα Κάλαντα είτε με χρήματα είτε με είδος, όπως γενόπιττα στο Ριζοκάρπασο.
Υπάρχουν διάφορες παραλλαγές των πρωτοχρονιάτικων Καλάντων ή του Τραγουδιού του άη Βασίλη.
Ποιος είναι πραγματικά ο Άγιος Βασίλης;
Στη δυτική παράδοση είναι ντυμένος στα κόκκινα, έχει πυκνή λευκή γενειάδα, είναι στρουμπουλός και γελάει με την καρδιά του. Αυτός είναι ο SANTA CLAUS των Αγγλων και των Αμερικανών, ο Περ Νοέλ των Γάλλων, ο Βάιναχτσμαν των Γερμανών και πάει λέγοντας.
O θρύλος γεννήθηκε αλλού, κοντά στο Ντεμρέ της τότε Ελληνικής Νότιας Μ. Ασίας, σήμερα κατεχόμενης από Τουρκία.
Η ιστορία ξεκινάει τον 4ο αιώνα, όταν η περιοχή ήταν γνωστή ως Μύρα της Λυκίας. Εκεί λοιπόν έζησε ο Νικόλαος, Επίσκοπος Μύρων, γνωστός και αγαπητός για τις καλές του πράξεις.
Έγινε άγιος αμέσως μετά τον θάνατό του και η εκκλησία του Αγίου Νικολάου δεσπόζει σήμερα στο κέντρο του Ντεμρέ. Πιστοί έρχονται από όλον τον κόσμο για να προσκυνήσουν στον εορτασμό της μνήμης του τον Δεκέμβριο.
Ιστορίες για την καλοσύνη του Νικολάου εξαπλώθηκαν μετά τον θάνατό του. Τόσο αγαπητός ήταν που τα οστά του εκλάπησαν από τα Μύρα το 1087 και μεταφέρθηκαν στην Ιταλία για να μην πέσουν στα χέρια των τούρκων εισβολέων. Στην ορθόδοξη παράδοση από τότε έγινε ο προστάτης άγιος των παιδιών και των ναυτικών. Αλλά χρειάστηκαν αιώνες για να μεταμορφωθεί η εικόνα του καλού επισκόπου στον Αϊ-Βασίλη με τα κόκκινα αφού η ιστορία του Αγίου Νικολάου ταξίδεψε και ρίζωσε σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ο Αγιος Νικόλαος έγινε προστάτης της Μόσχας και της γεωργίας στη Ρωσία και του Ναυτικού στο Αμστερνταμ της Ολλανδίας, όπου, παρά την απαγόρευση αναγνώρισης αγίων που επέβαλλε ο προτεσταντισμός, επέζησε με το όνομα Σίντερ Κλάας, ο οποίος την ημέρα της εορτής του, στις 6 Δεκεμβρίου, παριστάνεται με ιερατική στολή και επισκοπική ράβδο να μοιράζει δώρα στα παιδιά.
Αυτή είναι μάλλον η πιο καθαρή μορφή του Αγίου Νικολάου που απέμεινε σήμερα, αν και στην Ολλανδία παρουσιάζεται να έχει ως βοηθό του και ένα αγόρι από την Αιθιοπία, τον Μαύρο Πιτ, που η παράδοση θέλει να τον είχε απελευθερώσει ο Σίντερ Κλάας στα Μύρα και ο οποίος από ευγνωμοσύνη έμεινε για πάντα μαζί του ως βοηθός.
Ευρωπαίοι άποικοι, κυρίως Ολλανδοί, μετέφεραν μαζί τους τον μύθο στον Νέο Κόσμο.
Παρ΄ όλα αυτά για τους Ορθόδοξους Χριστιανούς ο Αϊ Βασίλης είναι ο Μέγας Βασίλειος, ένας εκ των τριών Ιεραρχών, ο οποίος έζησε στην Καισαρεία της Καππαδοκίας και αφιέρωσε τη ζωή του και την περιουσία του στους φτωχούς ανθρώπους. Μεριμνούσε πάντα για όσους είχαν ανάγκη, χτίζοντας νοσοκομεία, γηροκομεία, ορφανοτροφεία και η μνήμη του τιμάται από την εκκλησία την 1η Ιανουαρίου, που εορτάζεται η Κοίμηση του Αγίου Βασιλείου. Έφευγε από τα βάθη της Ασίας και ταξίδευε στα πέρατα του κόσμου και δεν είχε σάκο με δώρα, ούτε έλκηθρο, αλλά «χαρτί και καλαμάρι».
Ο Άγιος Βασίλειος στην βυζαντινή χριστιανική εικονογραφία δεν θυμίζει, την στρουμπουλή φιγούρα με τα λευκά γένια και το κόκκινο παλτό, που έχει καθιερωθεί, αντιθέτως απεικονίζεται ψιλόλιγνος με μαύρα μαλλιά και γένια. Αλλά και ο καλός Άγιος Νικόλαος απεικονίζεται αδύνατος με αραιά λευκά μαλλιά και κοντή γενειάδα
Ὁ Ἅγιος Βασίλειος ὁ Μέγας καί ὁ Ἁϊ Βασίλης (ένα αφιέρωμα- για παιδιά αλλά και μεγάλους)
Σκοπός: Νά καταλάβουν ειδικά τά παιδιά ποιός εἶναι ὁ ἀληθινός ἅγιος Βασίλειος πού γιορτάζουμε τήν 1η Ἱανουαρίου, ποιά ἦταν ἡ ζωή τοῦ Ἁγίου καί τί πρότυπο μᾶς δίνει γιά τόν καινούργιο Ποιός εἶναι ὁ πραγματικός Ἅγιος Βασίλειος πού γιορτάζουμε καί τιμᾶμε τήν 1η Ἰανουαρίου κάθε χρόνου καί πού τόν τραγουδᾶτε στά κάλαντα τήν παραμονή τῆς Πρωτοχρονιᾶς;
Ο βίος του Μεγάλου Βασιλείου. Ὁ Μέγας Βασίλειος ὑπῆρξε Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας, Ἐπίσκοπος Καισαρείας, κορυφαῖος θεολόγος τοῦ 4ου αἱῶνα καί ἕνας ἀπό τούς Τρεῖς Ἰεράρχες, πού θεωροῦνται προστάτες τῆς παιδείας.
Γεννήθηκε τό 330μ.Χ. στή Νεοκαισάρεια τοῦ Πόντου ἀπό γονεῖς εὐγενεῖς μέ δυνατό χριστιανικό φρόνημα. Ὁ πατέρας του, Βασίλειος, ἦταν καθηγητής ρητορικῆς στή Νεοκαισάρεια καί ἡ μητέρα του, Ἐμμέλεια, ἦταν ἀπόγονος οἰκογένειας Ρωμαίων ἀξιωματούχων. Εἶχε ἄλλα ἐννέα ἀδέρφια. Μεταξύ αὐτῶν ἦταν ὁ Ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης, ὁ Ὄσιος Ναυκράτιος ἀσκητής καί θαυματουργός, ἡ Ὀσία Μακρίνα καί ὁ Ἅγιος Πέτρος, Ἐπίσκοπος Σεβαστείας.
Ὁ Μέγας Βασίλειος ἀπό μικρό παιδάκι ἀγαποῦσε νά διαβάζει ἱστορίες γιά τή ζωή τοῦ Χριστοῦ καί τῶν ἁγίων καί διδασκόταν τίς Ἅγιες Γραφές ἀπό τόν πατέρα του. Τά πρῶτα γράμματα, τοῦ τά δίδαξε ὁ ἴδιος ὁ πατέρας του. Συνέχισε τίς σπουδές του στήν Καισάρεια τῆς Καππαδοκίας, στήν Κωνσταντινούπολη καί στήν Ἀθήνα, ὅπου σπούδασε ὅλες τίς ἐπιστῆμες τῆς ἐποχῆς ἐκείνης. Γεωμετρία, ἀστρονομία, φιλοσοφία, ἱατρική, ρητορική καί γραμματική. Στίς σπουδές του αὐτές ἀφιέρωσε τεσσεράμισι χρόνια. Κατά τήν διάρκεια αὐτῶν τῶν ἐτῶν, ὁ Ἅγιος Βασίλειος καί ὁ Γρηγόριος ὁ Θεολόγος ἀνέπτυξαν μεγάλη καί ἰσχυρή φιλία. Ταυτόχρονα μέ τίς σπουδές τους ἀνέπτυξαν μαζί ἱεραποστολική δράση, διοργανώνοντας χριστιανικές συγκεντρώσεις, στίς ὁποίες ἀνέλυαν θρησκευτικά ζητήματα καί ἵδρυσαν τόν πρῶτο φοιτητικό χριστιανικό σύλλογο.
Ὁ Μέγας Βασίλειος ἔγινε γνωστός γιά τή φιλομάθειά του, ἀλλά κυρίως γιά τήν ἀρετή καί τήν ἀσκητικότητά του. Δέν ἔχανε τόν καιρό του σέ πλούσια τραπέζια καί σέ διασκεδάσεις, ὅπως οἱ ἄλλοι μαθητές, ἀλλά κάθε μέρα ἀφιερωνόταν στή νηστεία, τήν ἀγρυπνία καί τήν προσευχή, πού ἦταν σ’ αὐτόν πιό εὐχάριστες καί ἀπό τά λαμπρότερα γλέντια καί ἀπό τά καλύτερα φαγητά καί ποτά.Ὅταν τελείωσε τίς σπουδές του ἐπέστρεψε στήν Καισάρεια καί ἄρχισε νά ἐξασκεῖ τό ἐπάγγελμα τοῦ διδασκάλου ρητορικῆς καί τοῦ δικανικού ρήτορος, κάτι ἀνάλογο τοῦ σημερινοῦ δικηγορικού ἐπαγγέλματος. Καί τά δύο ἐπαγγέλματα τά ἄσκησε μέ μεγάλη εὐσυνειδησία καί ἐπιτυχία, πράγμα πού τόν ἔκανε γνωστό σέ ὅλη τήν περιοχή. Σύντομα ὅμως ἐγκατέλειψε τήν ἐπαγγελματική του καριέρα, καί ἁφοῦβαπτίσθηκε (τήν ἐποχή ἐκείνη οἱ χριστιανοί δέ βαπτίζονταν σέ μικρή ἡλικία, ἀλλά ὅταν πιά ἐνηλικιώνονταν), ἀφιέρωσε τόν χρόνο του στήν ἄσκηση καί τήν μελέτη χριστιανικῶν βιβλίων. Γιά τόν λόγο αὐτό ἀποσύρθηκε σέ ἕνα κτῆμα πού διατηροῦσε ἡ οἱκογένειά του στόν Πόντο. Ἀξιοσημείωτο εἶναι ὅτι μετά τήν βάπτισή του δώρισε στούς φτωχούς καί στήν ἐκκλησία τό μεγαλύτερο μέρος τῆς περιουσίας του. Το φθινόπωρο τοῦ 358 μ.Χ. ξεκίνησε ἕνα ὁδοιπορικό σέ γνωστά κέντρα ἀσκητισμοῦ τῆς Ἀνατολῆς, Αἴγυπτο, Παλαιστίνη, Συρία καί Μεσοποταμία, ἐπιθυμώντας νά συναντήσει πολλούς ἀσκητές καί μοναχούς γιά νά γνωρίσει τόν τρόπο ζωής τους. Ὅταν γύρισε στό Πόντο ἀπό τό ταξίδι αὐτό, μοίρασε καί την ὑπόλοιπη περιουσία του καί ἀποσύρθηκε στό κτῆμα του ἐπιθυμώντας νά ζήσει πλέον ὠς μοναχός. Ἐκεῖἔγραψε τούς: «Κανονισμούς διά τόν Μοναχικόν βίον», κανόνες πού ρυθμίζουν τήν ζωή στά μοναστήρια μέχρι τίς μέρες μας.
Ἡ φήμη τοῦ Ἁγίου, ὅμως, δέν μπορούσε νά μήν ἐξαπλωθεῖ σέ ὅλη τήν
Καππαδοκία. Ἔτσι καί ὁ Μητροπολίτης τῆς Καισαρείας Εὐσέβιος πραγματοποιώντας τήν Θεία Βούληση, ἀλλά καί αὐτή τῶν χριστιανῶν τῆς περιοχῆς, χειροτόνησε τό 364 μ.Φ. τόν Ἅγιο Βασίλειο πρεσβύτερο. Λίγο ἀργότερα ὁ Θεός πῆρε κοντά του τόν Εὐσέβιο καί οἱ ἐπίσκοποι ἐκείνης τῆς ἐπαρχίας χειροτόνησαν μητροπολίτη και ποιμένα τοῦ λαοῦ τῆς Καισάρειας τόν Ἅγιο Βασίλειο. Ἀπό τή στιγμή πού ἔγινε ἐπίσκοπος ὁ Ἅγιος, αὔξησε τή νηστεία καί την προσευχή, καθώς ἔπρεπε τώρα νά παρακαλεῖ τόν Θεό γιά ὅλους τούς ἀνθρώπους τῆς ἐπισκοπῆς του καί ὄχι μόνο γιά τή δική του σωτηρία, γιατί τά χρόνια ἐκεῖνα ἦταν δύσκολα γιά τούς χριστιανούς.
Ὑπῆρξε ὑποδειγματικός Ἐπίσκοπος. Καθημερινά δίδασκε ἀκούραστα τό
λόγο τοῦ Θεοῦ καί ἦταν τόσο σοφά τά λόγια του, πού ὅλοι δόξαζαν τόν Θεό γιά τόν καλό ποιμένα πού τούς ἔστειλε! Ὡς ἄριστος ποιμένας, βοηθοῦσε κάθε πεινασμένο, ἄρρωστο καί ἀδικημένο μέ ὄσες δυνάμεις διέθετε. Ὑπῆρξε πάντα ὑπερασπιστής, ὁδηγός καί βοηθός τοῦ ποιμνίου του. Ἐκατοντάδες διηγήσεις περιστατικῶν δείχνουν τήν δράση αὐτή τοῦ Ἁγίου. Μεταξύ αὐτῶν πού ἔκανε γιά τούς χριστιανούς τῆς Καισάρειας, εἶναι καί ἡ «Πολιτεῖα τοῦ ἐλέους», πού ἀργότερα ὀνομάστηκε «Βασιλειάδα». Στό κέντρο αὐτής τῆς πολιτείας ὑπῆρχε ἡ ἐκκλησία καί γύρω-γύρωὑπήρχαν νοσοκομεῖο, λεπροκομεῖο, ὀρφανοτροφεῖο, σχολεῖο, γηροκομεῖο καί ξενῶνας. Ὁ Ἅγιος Βασίλειος μέ μεγάλη αὐτοθυσία διακονοῦσε ἀκούραστα κάθε βασανισμένο πού κατέφευγε ἐκεῖ. Οἱ ὑπηρεσίες πού προσφέρονταν ἦταν δωρεάν σέ ὄποιον τίς εἶχε ἀνάγκη. Ἐνῶ τό προσωπικό πού ἐργάζονταν ἐκεῖ ἦταν ἐθελοντές πού προσφέρανε τίς ὐπηρεσίες τους γιά τό καλό τοῦ κοινωνικοῦ συνόλου. Εἶναι ἀξιοθαύμαστο πώς ἐκείνη τήν ἐποχή, μιλᾶμε γιά τόν 4ο αιώνα μ.Χ. , ὁ Ἅγιος Βασίλειος ἐμπνεύστηκε, ἵδρυσε καί λειτούργησε ἔνα σύνολο ἱδρυμάτων πού καί στις μέρες μας θά ἀποτελοῦσε πρότυπο.
Ὁ Ἅγιος Βασίλειος ἀγαποῦσε ἰδιαίτερα τά παιδιά. Παρακινοῦσε τούς δασκάλους
καί τούς γονεῖς νά μήν τά καταπιέζουν, ἀλλά νά τά παιδαγωγούν καί νά τά
συμβουλεύουν μέ ἀγάπη καί ἀκόμη νά τά βοηθοῦν νά ἀνακαλύπτουν τά χαρίσματά τους καί νά τά καλλιεργοῦν.
Ἐκείνη τήν ἐποχή ἕνας μεγάλος διωγμός εἶχε ξεκινήσει άπό τούς Ἀρειανούς
ἐναντίον τῶν Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν. Ἀρειανοί λέγονταν ὅσοι ὑποστήριζαν τίς
ἀπόψεις τοῦ αἱρετικοῦ Ἀρείου, ὁ ὁποίος ἔλεγε ὅτι ὁ Φριστός δέν ἦταν Θεάνθρωπος,, ἀλλά μόνο ἄνθρωπος πλασμένος ἀπό τό Θεό. Ὁ ἅγιος μή μπορώντας νά ἀνεχτεῖ αὐτή, τή κατάσταση δέν δίστασε νά τά βάλει μέ τούς τότε αὐτοκράτορες, ὅπως ἦταν ὁ Οὐάλης, ὁ Ἰουλιανός ὁ παραβάτης, κ.ἄ. Ὅπλα του ἦταν ἡ πίστη καί ἡ προσευχή. Με τούς λόγους, τά κηρύγματα, ἀλλά καί τήν πένα του μετέδιδε τήν ἀγάπη του γιά τον Χριστό. Ἔγραψε πολλά ἀσκητικά καί παιδαγωγικά συγγράμματα, ἐπιστολές και ὁμιλίες, δίνοντας συμβουλές καί ἀπαντήσεις σέ μεγάλα ἐρωτήματα τῆς ἐποχῆς του.
Μέχρι τίς τελευταῖες στιγμές τῆς ζωῆς του ἀγωνίστηκε γιά τόν Χριστιανισμό καί
τήν εὐημερία τοῦ ποιμνίου του. Ἡ μεγάλη δράση πού ἀνέπτυξε σέ τόσους πολλούς τομεῖς σέ συνδυασμό μέ τήν ἀσκητική ζωή καί τά προβλήματα ὑγείας πού εἶχε, εἶχαν σάν ἀποτέλεσμα νά παραδώσει τό πνεῦμα στό Θεό τήν 26η Δεκεμβρίου τοῦ 378 σέ ἡλικία μόλις 49 ἐτῶν. Ἡ κηδεία του ἔγινε τήν 1η Ιανουαρίου τοῦ 379 μ.Φ. Ὁ θάνατός του βύθισε στό πένθος ὄχι μόνο τό ποίμνιό του ἀλλά καί ὅλο τό χριστιανικό κόσμο τῆς Ἀνατολῆς.
Ὁ Μ. Βασίλειος γιορτάζει καί τιμᾶται τήν 1η Ιανουαρίου κάθε ἔτους, διότι
σύμφωνα μέ τήν ἀρχαία χριστιανική παράδοση ἡ ἐτήσια μνήμη ἑνός ἁγίου ἑορτάζεται κατά τήν ἐπέτειο τῆς ἐξόδου του ἀπό τή ζωή αὐτή, ἡ ὁποία εἶναι καί ἡ γενέθλια ἡμέρα κάθε πιστοῦ στήν αἱώνια ζωή.
Ποιό εἶναι τό ἔθιμο τῆς Βασιλόπιτας; Πότε ξεκίνησε καί τί σχέση μπορεί νά ἔχει μέ τόν Μέγα Βασίλειο; Ἡ ἱστορία τῆς βασιλόπιτας ξεκίνησε στά χρόνια τοῦ Μ. Βασιλείου, ὅταν βασίλευε ὁ Ἰουλιανός ὁ Παραβάτης, φοβερός τύραννος καί διώκτης τῶν Χριστιανῶν. Κάποια μέρα λοιπόν ἀπείλησε πώς θά θανατώσει τόν ἅγιο Ἐπίσκοπο καί θά καταστρέψει τούς Χριστιανούς πού περιφρονοῦσαν τούς θεούς του. Ὁ Μέγας Βασίλειος τότε προσευχήθηκε στόν πολυεύσπλαχνο Κύριο καί στήν Παναγία μητέρα Σου νά σώσουν τήν πόλη. Ἐνῶ οἰ κάτοικοι τῆς περιοχῆς, πού ἀγαποῦσαν τόν φωτισμένο ἱεράρχη τους, μπροστά στήν ἀπειλή τοῦ ἀσεβοῦς βασιλέως συγκέντρωσαν ὅλα τά χρυσαφικά τους γιά νά τά προσφέρουν προκειμένου νά σώσουν τήν πόλη καί τόν Ἐπίσκοπό τους.Ὅταν ὁ ἡγεμόνας πῆγε νά λεηλατήσει τήν περιοχή, μιά ὑπέρλαμπρη λάμψη μέ ἕνα χρυσό καβαλάρη ἐμφανίστηκε καί ἀφάνισε τόν ἴδιο καί τούς στρατιῶτες του. Ὁ καβαλάρης ἦταν ὁ ἅγιος Μερκούριος, ὁ ὁποῖος εἶχε μαρτυρήσει πρίν 100 περίπου χρόνια στήν Καισάρεια.
Μ’ αὐτόν τόν τρόπο, σώθηκε ἡ Καισάρεια. Τά χρυσαφικά ὅμως ἔπρεπε νά ἐπιστραφούν στούς δικαιούχους. Ἐπειδή ἦταν πολύ δύσκολο νά πάρει ὁ καθένας τό δικό του, ὁ Μέγας Βασίλειος, γιά νά γίνει δίκαια ἡ μοιρασιά, ζήτησε ἀπό τίς εὐσεβεῖς γυναῖκες νά ζυμώσουν πίτες καί ἔβαλε μέσα ἀπό ἕνα χρυσαφικό. Καί ὦ τοῦ θαύματος! Ὅ,τι προσέφερε ὁ καθένας, αὐτό δικαιωμένος ἔλαβε! Ἀπό τότε καθιερώθηκε ἡ Βασιλόπιτα νά δίνει ξεχωριστή χαρά καί εὐλογία στούς πιστούς. Αποσπασματικά κείμενα από το κατηχητικό βοήθημα της Ι. Μητροπόλεως Μεσσηνίας με πρόσθετα σχόλια και πληροφορίες.
Παραμονή Πρωτοχρονιᾶς οἱ ὧρες, τά λεπτά, τά δευτερόλεπτα περνοῦν καί ἀποτελοῦν πλέον παρελθόν. Λίγα ἀκόμη τίκ τάκ καί τό ρολόι θα χτυπήσει 12 ἀκριβώς τά μεσάνυχτα τῆς 31ης Δεκεμβρίου. Ἕνας καινούργιος χρόνος θα ανατείλει καί πάλι! Ἄς δοξάσουμε ὅλοι τό Θεό γιά τα μεγαλύτερα δῶρα του, που είναι η ΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑ η ΕΙΡΗΝΗ και ΑΓΑΠΗ. Ἄς χαροῦμε ὅλοι μεγάλοι και παιδιά καί ἄς προσευχηθούμε και ευχηθούμε με πίστη μέσω του Άγιου Βασίλη φέτος, νά φύγει η επάρατη πανδημία μαζί με τους βάρβαρους καλικαντζάρους και να ἀξιοποιήσουμε κάθε λεπτό καί κάθε στιγμή τοῦ ὑπέρτατου δώρου, πού μᾶς χάρισε ὁ Χριστός μας την αισιοδοξία και αγάπη! Μόνο ἔτσι δέν θά χάνεται ὁ καιρός μας σέ ἀνώφελα καί καταστρεπτικά, γιά τήν ψυχή μας πράγματα, ὅταν θά ζοῦμε ὅπως ειρηνικά θέλει Ἐκεῖνος! Ἄς κάνουμε ὅλοι μιά καινούργια ἀρχή! Από Ελληνική Κύπρο, Καλή χρονιά καί Εὐλογημένη με Υγεία Πανέλληνες αδελφοί.
Επιμέλεια από Αντώνη Αντωνά. www.ledrastory.com.
Πηγές: Ήθη και Έθιμα Χριστουγέννων της Κύπρου, Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, Κυπριακή παράδοση, αποσπάσματα από βιβλία του ιδίου, κλπ.
Πηγή
0 σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου